De ster uit Wolf Hall ⭐️
Those who are made, can be unmade - Hilary Mantel
Ik krijg wel eens vreemde blikken wanneer ik uitleg dat ik een nieuwsbrief heb boordevol geschiedenisverhalen. Geschiedenis en nieuws voelen intuïtief aan als twee tegengestelden. Maar niets is minder waar. Geschiedenis is overal rondom ons en elke dag gebeuren er dingen die zorgen dat het ene dan wel het andere historische verhaal plots weer relevant wordt. Denk maar aan de lockdownstories tijdens covid-19 of de dood van The queen. Crisissen en overlijdens zijn vaak een goede trigger.
Ook deze keer. Want enkele weken geleden stierf een persoonlijke heldin van mij. Hilary Mantel. Wie?
Een ode aan Hilary Mantel
Mantel is een Britse historica en auteur die meerdere romans op haar naam heeft staan, maar vooral bekend is van haar trilogie over Thomas Cromwell. De eerste twee delen ‘Wolf Hall’ en Bring up the bodies’ wonnen beiden een Man Booker Prize. Das gene kattenpis, zeggen ze bij ons dan.
Mantel was een kei in het uitkiezen van complexe mannelijke historische figuren en die dan op een zeer menselijke manier neerzetten in haar fictiewerken. Dat deed ze onder andere met Robespierre, maar vooral met Thomas Cromwell. Haar werk is baanbrekend wat betreft vertelstijl, complexiteit en originaliteit. Ze voegde iets nieuw toe aan het al verzadigde arsenaal aan fictieboeken die over Tudor England zijn geschreven.
Ze zette Thomas Cromwell terug op de kaart. Sinds Wolf Hall is het aantal non-fictie biografieën over de man exponentieel gestegen en er wordt voortdurend over hem gepraat in podcasts en artikels. Wolf Hall werd in 2015 ook door de BBC verfilmd in serievorm, wat natuurlijk bijdroeg aan zijn succes.
Een ode aan Mantel, is dus ook een ode aan Thomas Cromwell. Dus moest ik niet lang zoeken naar een onderwerp voor deze editie.
De zoon van een smid die het schopt tot koningsfavoriet
De opmars van Thomas Cromwell aan het hof van Henry VIII (ja, die met zijn zes vrouwen) is er een die klinkt als een sprookje. Er was eens de zoon van een simpele smid uit Putney, genaamd Thomas. Hij trekt het leger in als doodgewone soldaat en verblijft een tijdje in Italië. Bij zijn terugkeer naar Engeland gaat hij rechten studeren en zo raakt hij uiteindelijk in dienst van kardinaal Thomas Wolsey. De ‘chief advisor’ (zeg maar een soort van eerste minister) van Henry VIII.
Cromwell trouwt en krijgt kinderen, maar zijn privéleven is één groot drama. Zijn dochters en vrouw sterven tijdens een epidemie van de ‘sweating sickness’. Een soort dodelijke griep die op minder dan 24 uur tijd genadeloos toeslaat. Zijn zoon Gregory ontsnapt aan de dood omdat hij op dat moment buiten Londen aan het studeren is.
Thomas maakt van dichtbij de val van Wolsey mee. Henry wil zijn eerste vrouw Katherine Of Aragon verlaten voor Anne Boleyn. Wolsey slaagt er niet in om een scheiding te verkrijgen van de paus. Uiteindelijk schuift Henry niet alleen Catherine, maar ook Wolsey én de paus aan de kant. De val van zijn beschermheer is een eerste harde les voor Cromwell.
Cromwell heeft uiteindelijk minder gewetensbezwaren dan Wolsey en diens opvolger Thomas More. Hij helpt de koning bij het oprichten van de Anglicaanse kerk. Voortaan heeft Henry zowel de wettelijke, bestuurlijke als kerkelijke macht. Cromwell komt zo bekend te staan om zijn harde reputatie en om dingen ‘gewoon te regelen’ zoals hem gevraagd wordt. Iets wat koning wel weet te waarderen.
Het is Cromwell die in 1535 belastend bewijsmateriaal verzamelt tegen Thomas More. Door hem in de val lokken en zijn woorden te verdraaien weliswaar. More belandt erdoor op het schavot, terwijl Cromwell zijn plaats inneemt als eerste minister. Hij schopt het dus van een zoon van een simpele smid tot eerste minister. Van een opmars gesproken.
De val van Anne Boleyn
Anne Boleyn, de tweede vrouw van Henry VIII wordt vaak verantwoordelijk gesteld voor de oprichting van de Anglicaanse kerk. En dat is zeker zo. Alleen vond zij een enorme bondgenoot in Cromwell.
Wanneer Anne er echter niet in slaagt de koning een broodnodige zoon te schenken en de relatie tussen Anne en Cromwell verzuurt, gaat het flink mis. Cromwell is sowieso medeverantwoordelijk voor Anne Boleyn’s ondergang. Alleen weet niemand hoeveel van dit alles op zijn initiatief dan wel dat van Henry VIII zelf gebeurde. Cromwell verzamelt valse bewijzen (net als bij More) en stelt een subjectieve jury samen voor het proces. Hij ondervraagt de beschuldigden en gebruikt al zeker martelpraktijken bij muzikant Mark Smeaton, de enige niet nobele beklaagde.
Samen met Anne worden zes mannen opgepakt. Vier van hen worden geëxecuteerd (waaronder dus Smeaton) en twee vrijgesproken. De vier mannen die sterven leefden één voor één in onmin met Cromwell, de andere twee niet. Anne Boleyn’s downfall is een apart verhaal waard. Maar één ding is zeker: Cromwell besliste over leven of dood. Mantel gaf daarom haar tweede boek de toepasselijke naam ‘Bring up the bodies’.
Bezieler van de Engelse reformatie
Als adviseur van de koning gaat hij volop voor een reformatie van de kerk. Cromwell leidt de protestantse fractie aan het Hof en is daarin extreem. Hij wil af van alle paapse symbolen en rituelen. Hij start de omstreden ‘dissolution of the monasteries’. Alle kloosters wordt ontbonden. Monniken en nonnen op straat gezet. En alle rijkdommen van die kloosters vloeien terug naar de staatskas en naar Cromwell’s eigen schatkist. Slim mechanisme, dat wel.
De burgers zijn woedend, zeker in het noorden van het land. Er was dan misschien wel heel wat ontucht in kloosters. Maar Monniken en nonnen stonden ook in voor de armen- en de ziekenzorg en die dienstverlening valt nu weg. Meer nog: de kloosterbewoners komen zelf op straat en in armoede terecht. In het noorden komt het tot een opstand, ‘The pelgrimage of The Grace’, waarbij men de afzetting van Cromwell eist en een heropening van de religieuze huizen. De rebellen rukken fors op en Londen raakt geïntimideerd. Uiteindelijk worden ze neergeslagen, de leiders geëxecuteerd en het zal jaren duren voor de relatie tussen het noorden en zuiden van het land hersteld raakt. Toch zal de reformatie Cromwell’s grootste triomftocht worden.
Hoogmoed komt voor de val
Zelfs deze bedreigende opstand doet niets af aan het vertrouwen dat de koning in Cromwell stelt. Hij gaat verder met zijn reformatie. Wanneer Henry’s derde vrouw in het kraambed sterft en Henry wil hertrouwen oppert Cromwell de piste van een buitenlandse prinses. En hij stelt zelf iemand voor: Anne Of Cleves, de dochter van de leider van de protestantse Duitse stadstaten.
Henry stemt in met het huwelijk op basis van een portret. Maar bij aankomst blijkt deze Anne niet in de smaak te vallen. En dat loopt desastreus af voor alle partijen. Amper na een paar maanden valt Henry’s oog op een katholiek meisje van de Howardclan. Hij scheidt van zijn vierde vrouw en trouwt met zijn vijfde op de dag van Cromwell’s executie.
Cromwell had het huwelijk met Anne Of Cleves zo hard gepusht dat de koning geen genade toont. Zijn katholieke opponenten verenigen zich en overtuigen de koning hem ter dood te veroordelen. Op 28 juli 1540 ondergaat hij hetzelfde lot als degenen die hij zelf veroordeelde: Thomas More en Anne Boleyn. Hij wordt onthoofd op Tower Hill door een onervaren beul die enkele slagen nodig heeft om zijn hoofd van zijn lichaam te scheiden.
Enkele weken later wordt Henry VIII loeiend kwaad tijdens een ministerraad waarbij hij uitroept dat hij spijt heeft van de beslissing om zijn loyale minister Cromwell te onthoofden. Henry was zijn manusje-van-alles zonder scrupules kwijt. Maar spijt komt ook in verhalen zoals deze altijd te laat.
Die andere Cromwell
De oplettende lezer heeft al begrepen dat in de vorige nieuwsbrief ook een Cromwell aan bod kwam. Oliver Cromwell, de leider van de puriteinen in de burgeroorlog tegen Charles I. De man die medeverantwoordelijk was voor de dood van de koning. Zijn Thomas en Oliver familie? Jawel! De neef van Thomas, Richard (de zoon van zijn zus), neemt op een gegeven moment de achternaam van zijn moeder aan als de zijne, als eerbetoon aan Thomas. Het is Richard’s achter-achter-achterkleinzoon die geboren zal worden als Oliver Cromwell en het schopt tot Lord Protector.
Mochten de Cromwells weten dat edelsmeden vandaag zo hip is, ze zouden misschien wel bij hun leest zijn gebleven 😉. Het verhaal van Thomas Cromwell lezen? Dan raad ik dus van harte aan om met Wolf Hall van Hilary Mantel te starten. U zal het zich niet beklagen.
Tot de volgende!
Groetjes
Annelies