Lockdown stories #4: een waanzinnige Spaanse prinses
Gekker moet het niet worden.
Een week of twee geleden wist ik niet goed hoelang ik nog met deze lockdownreeks zou kunnen doorgaan. Terwijl ik wel het gevoel had dat er nog een aantal mooie verhalen te vertellen zijn. Na een belleke met meneer De Croo heeft hij het nodige gedaan zodat ik toch verder kan schrijven. Bedankt, Alexander!
Alle gekheid (en gekheid mag je in deze nieuwsbrief serieus nemen) op een stokje. Ik hoop dat net in deze periode een verhaal je wat troost kan brengen. Daarom heb ik ervoor gekozen om het nu eindelijk te hebben over koningin Juana van Castilië. Zij bracht vermoedelijk ongeveer 46 jaar door in opsluiting. 46 jaar, eat that derde golf.
Ik vernoemde Juana al kort in het vorige verhaal, zij is namelijk de moeder van Keizer Karel (die de Paus opsloot na de plundering van Rome). Er zijn twee manieren waarop je naar Juana kan kijken:
Ofwel was ze een gekkin. En dan leidde ze aan wat wij nu zouden noemen een geestesziekte.
Ofwel werd ze zo geframed door de mannen die het dichtst bij haar stonden en uit waren op haar kroon (lees haar macht)
Beide opties zijn tragisch. Ik neig steeds vaker naar de tweede piste. Maar oordeel vooral zelf.
Juana van Castilië?
Joanna was de dochter van Isabella Van Castilië en Ferdinand Van Aragon, de twee katholieke koningen die Spanje hebben verenigd als land, maar ook onder één geloof. Wij kennen dit paar van de ontdekkingsreizen, het verjagen van de Moren en de inquisitie (gezellig!). Hun kinderen zijn vooral bekend om hun tragische levensloop. En Juana is misschien wel de meest tragische van hen allemaal.
Zij wordt uitgehuwelijkt aan Filips De Schone, de zoon van de keizer van het Heilig Roomse Rijk. Het huwelijk moest beide rijken verenigen tegen de Fransen, de aartsvijand van Spanje.
Juana trekt op 16-jarige leeftijd naar Vlaanderen en wordt tijdens de eerste kennismaking smoorverliefd op Filips, die niet voor niets de bijnaam ‘de schone’ had gekregen. De passie is zelfs zo hevig dat ze meteen tijdens hun eerste avond samen trouwen aan het hof in Lier om met elkaar naar bed te kunnen. Al snel volgt er een dochter Eleanor en wat later ook een zoon, Karel.
Maar schone (héhé 😎) liedjes duren niet lang. Filips is geen trouwe echtgenoot en Juana krijgt het moeilijk in haar huwelijk. Daarnaast begint Filips ook steeds meer te heulen met de vijand die Frankrijk heet. Hij gaat zelfs zo ver dat hij hun zoon Karel uithuwelijkt aan een Franse prinses.
Tijdens een gezamenlijk bezoek aan Juana’s ouders in Spanje verlaat Filips het land en blijft Juana alleen en zwanger achter. Ze bevalt uiteindelijk van hun tweede zoon Ferdinand in Spanje en de jongen wordt opgevoed door zijn gelijknamige grootvader.
Het is in deze periode dat Filips zijn vrouw voor het eerst gek begint te noemen. Na haar terugkeer uit Spanje en de zware bevalling, is er sprake van een incident aan het Vlaamse hof waarbij Juana de kleren van het lijf van een van haar man zijn minnaressen trekt.
Het noodlot slaat toe
Naast een noodlottig huwelijk en groeiende onvrede tussen beiden rijken, komt ook pietje de dood een paar keer genadeloos langs in Juana’s familie.
Haar enige broer Juan overlijdt jong, na slechts enkele maanden huwelijk met Juana’s schoonzus Margaret. Die is gelukkig zwanger, maar het kindje, een meisje, sterft tijdens de bevalling.
Haar oudste zus Isabella is al eens weduwe geworden van haar eerste man, een prins van Portugal. Nadat ze hertrouwt met een andere telg uit het Portuguese koninklijke huis, sterft ze in het kraambed. Haar zoontje Miguel is even troonopvolger, maar haalt zijn tweede verjaardag niet. Hierdoor wordt Juana de volgende in lijn voor de Spaanse troon.
Wanneer een paar jaar later ook haar moeder Isabella onverwacht sterft, moeten Juana en Filips naar Spanje om de troon te claimen.
In Castilië was het namelijk zo dat er maar één effectieve koning of koningin is (en geen koningspaar) en dat de kroon ook kan doorgegeven worden aan een vrouw. Dat wil dus zeggen dat Ferdinand door de dood van zijn vrouw geen enkel beroep meer kon doen op de macht in Castilië, ook al bleef hij koning van Aragon. Ferdinand was hier niet mee akkoord en Spanje raakte dus weer even versnipperd.
Maar ook Filips was niet bepaald blij met het feit dat alleen Juana werd herkend als de facto heerser. Uiteindelijk wordt het paar samen gekroond, maar hun geluk is van korte duur. Filips sterft onverwacht in het kasteel van Burgos, waarschijnlijk aan typhus, maar er zijn geruchten van vergiftiging (waarin Ferdinand als schuldige wordt aangeduid). Juana is op dat moment zwanger van haar zesde kind en een gebroken vrouw. Ze zag haar man graag en kan zijn dood maar moeilijk verteren.
Ondertussen probeert haar vader de macht opnieuw over te nemen. Juana trekt daarop met haar hofhouding én de doodskist van haar man doorheen Spanje naar het zuiden. Daar komt ze tot een schikking met haar vader. Ze regeren nu samen.
Juana, La loca?
Maar nog is Ferdinand niet tevreden. Hij laat Juana gek verklaren en opsluiten in het paleis van Tordesillas, in het gezelschap van haar man—van wiens kist ze weigert afstand te doen. Juana is alleen nog koningin in naam.
Wanneer haar vader overlijdt wordt haar oudste zoon Karel mede-koning van een Verenigd Spanje. Ook hij zet haar gevangenschap verder zodat hij zelf kan regeren. In gevangenschap zijn er de eerste echte tekenen dat Juana mogelijk geestesziek is. Ze heeft melancholische buien en last van angstaanvallen. Uiteindelijk zal ze er opgesloten zitten tot haar 76ste.
De vraag of Juana echt gek was, kan niemand met zekerheid beantwoorden. Tijdens haar jeugd waren er geen symptomen van een mentale stoornis, ze werd zelfs heel intelligent genoemd. Het is pas na haar huwelijk en Filips bedrog dat de eerste geruchten opduiken. En die geruchten worden hardnekkiger wanneer Juana koningin wordt. Ze worden zowel door haar man als haar vader gebruikt om de macht naar zich toe te proberen trekken.
Het bewijs voor haar ziekte werd zowel toen als nu gezocht in haar grootmoeder, Isabella Of Portugal, die wel geestesziek was (waarschijnlijk een manische depressie). Het is nog steeds niet duidelijk of dat soort depressie erfelijk is. En of dat de ziekte is die zowel Isabella als Juana teisterde.
Juana is de geschiedenis ingegaan als La loca (‘the mad’, ‘de waanzinnige’) en zo zal ze nog wel een tijdje herinnerd worden.
Meer Juana?
Op tv
Met ‘Juana la loca’ en ‘La corona partida’ zijn er twee films over haar leven gemaakt, die beiden volgens mij het idee volgen dat ze effectief leidde aan een stoornis. In the Starz-serie ‘the Spanish princess’ zien we een jonge getormenteerde Juana die haar zus Catherine bezoekt aan het Engelse Hof en het moeilijk heeft met de trouweloosheid van haar man.
Lees haar verhaal
Het verhaal van Filips De Schone en de andere Habsburgers kende een heropleving dankzij Bart Van Loo zijn ‘De Bourgondiërs’ dat wekenlang alle boekenlijsten topte. Te vinden in de betere boekenhandel.
Maar ik lees al eens liever een fictieverhaal om me helemaal onder te dompelen in de wereld van Juana. ‘The last queen’ doet exact dat. De auteur weet een intelligente Juana neer te zetten, zonder haar zwakke of ‘gekke’ momenten te verzwijgen. Het gebeurt niet vaak, maar hij zet een Juana neer die heel dicht komt bij hoe ik me haar voorstel. Aanrader! Ongetwijfeld ergens online nog te bestellen.
Stap in haar voetsporen in Lier
Juana leefde in onze contreien en in Lier beseffen ze dat maar al te goed. Je kan er de Spaanse wandeling ontdekken langs zes locaties waar Juana en Filips hun sporen hebben achtergelaten. En jawel hoor, ook hiervoor heb ik even naar Alexander gebeld en wandelen in Lier is nog steeds toegelaten. Hoezee!
Wat denk jij? Was Juana gek of een slachtoffer van de mannen in haar omgeving?
Laat het me weten door te reply’en op deze nieuwsbrief of zet het in de comments.
“Have I gone mad?”
“I’m afraid so. You’re entirely bonkers. But I’ll tell you a secret. All the best people are.”
- Uit Alice in Wonderland
Liefs,
Annelies